Luận văn thạc sĩ luật học: Quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình theo pháp luật Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SỸ

QUYỀN TÁC GIẢ, QUYỀN LIÊN QUAN TRONG LĨNH VỰC TRUYỀN HÌNH THEO

PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi Các số liệu, kết quả nêu trong Luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đúng quy định và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Đào tạo sau đại học - Trường Đại học Mở Hà Nội

Hà Nội, ngày 10 tháng 12 năm 2019

Tác giả luận văn

Đặng Thị Hồng Thơm

LỜI CẢM ƠN

Đề tài “Quyền tác giả trong lĩnh vực Phát thanh, Truyền hình theo pháp luật

Việt Nam” là nội dung tôi chọn để nghiên cứu và làm luận văn tốt nghiệp sau hai

năm theo học chương trình cao học chuyên ngành Luật Kinh tế tại trường Đại học Mở Hà Nội

Để hoàn thành quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn này, lời đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS Bùi Đăng Hiếu - Giám đốc Trung tâm Đảm bảo chất lượng đào tạo, Trường Đại học Luật Hà Nội Thầy đã trực tiếp chỉ bảo và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu để tôi hoàn thiện luận văn này Ngoài ra tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô thuộc các Khoa trong trường Đại học Mở Hà Nội đã đóng góp những ý kiến quý báu cho luận văn

Nhân dịp này, tôi cũng xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, lãnh đạo phòng Biên tập, các anh chị em đang công tác tại Đài Phát thanh và Truyền hình tỉnh Ninh Bình đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn những người thân, bạn bè đã luôn bên tôi, động viên tôi hoàn thành khóa học và bài luận văn này

Trân trọng cảm ơn!

Hà Nội, ngày 10 tháng 12 năm 2019

Tác giả luận văn

Đặng Thị Hồng Thơm

1.1 Khái quát chung về tác phẩm báo chí; tác phẩm, chương trình truyền hình và một số khái niệm liên quan 7

1.1.1 Khái niệm về tác phẩm báo chí; tác phẩm, chương trình truyền hình: 7

1.1.2 Đặc điểm của tác phẩm, chương trình truyền hình 12

1.2 Khái quát chung về bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền

2.1.1 Vi phạm về bản quyền nội dung, sang nhượng bản quyền: 50

2.2.2 Vi phạm bản quyền truyền hình trong môi trường số: 51

2.3 Thực tiễn giải quyết tranh chấp, vi phạm về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình 54

2.3.1 Xử lý hành chính các vi phạm về quyền tác giả, quyền liên quan: 54

2.3.2 Truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan: 55

2.4 Đánh giá về quản lý nhà nước về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình 56

2.4.1 Những hạn chế của việc thực thi quyền tác giả, quyền liên quan 562.4.2 Nguyên nhân của những hạn chế chủ yếu của việc thực thi quyền tác giả, quyền liên quan: 582.4.3 Những hạn chế trong quản lý nhà nước về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình và nguyên nhân: 602.4.4 Hệ thống tổ chức quản lý tập thể về quyền tác giả, quyền liên quan ở Việt Nam: 62

Kết luận chương 2 66 Chương 3 67 MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC THI QUYỀN TÁC GIẢ, QUYỀN LIÊN QUAN TRONG LĨNH VỰC TRUYỀN HÌNH 67 3.1 Một số đề xuất nhằm tiếp tục hoàn thiện quy định của pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình 67

3.1.1 Sửa đổi một số quy định của Luật Sở hữu trí tuệ, phần về quyền tác giả trong lĩnh vực truyền hình: 673.1.2 Khắc phục những bất cập khác của pháp luật hiện hành về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình 683.1.3 Cần tiếp tục hoàn thiện hơn nữa hệ thống thông tin, dữ liệu về quyền tác giả, quyền liên quan phục vụ có hiệu quả việc tra cứu, khai thác các quyền tài sản trí tuệ, xử lý tranh chấp 70

3.2 Tăng cường và hoàn thiện bộ máy quản lý, thực thi quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình ở nước ta 71

3.2.1 Hoàn thiện quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của cơ quan quản lý nhà nước về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình ở địa phương: 713.2.2 Tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy quản lý, thực thi bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình: 72

3.2.3 Tăng cường công tác thanh, kiểm tra và xây dựng quy chế phối hợp trong công tác thanh, kiểm tra hoạt động thông tin và truyền thông: 73

3.3 Tăng cường hiệu quả việc giải quyết tranh chấp về quyền tác giả, quyền liên quan nói chung và trong lĩnh vực truyền hình nói riêng 75 3.4 Nâng cao trình độ, năng lực đội ngũ cán bộ, công chức quản lý nhà nước về quyền tác giả, quyền liên quan trong hoạt động thông tin và truyền thông 75 3.5 Nâng cao hiểu biết của xã hội đối với lĩnh vực quyền tác giả, quyền liên quan sở hữu trí tuệ nói chung và trong lĩnh vực truyền hình nói riêng 76 KẾT LUẬN 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 79

MỞ ĐẦU

1 Tính cấp thiết của đề tài

Kể từ khi xuất hiện vào đầu thế kỷ thứ XX và phát triển với tốc độ như vũ bão nhờ sự tiến bộ của khoa học, kỹ thuật và công nghệ, tạo ra một kênh thông tin quan trọng trong đời sống xã hội, hệ thống báo chí truyền thông trên thế giới nói chung, ở Việt Nam nói riêng đang phát triển mạnh mẽ Tính đến tháng 6/2019, cả nước có 947 cơ quan báo in với 1.111 ấn phẩm báo chí; 67 đài phát thanh, truyền hình Trung ương và địa phương; trong đó có 02 đài quốc gia, 01 đài truyền hình kỹ thuật số, 64 đài phát thanh, truyền hình, trung tâm tổ hợp truyền thông địa phương; 90 báo và tạp chí điện tử, 215 trang tin điện tử tổng hợp của các cơ quan báo chí

Báo chí nói chung, lĩnh vực truyền hình nói riêng không chỉ là cơ quan ngôn luận, là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và của toàn dân, mà là kênh thông tin hữu ích phục vụ mọi nhu cầu thông tin của nhiều lớp người trong xã hội Nghề báo là một nghệ thuật cần nhiều tâm huyết, yếu tố sáng tạo cần được phát huy cao độ để có thể mang lại những sản phẩm báo chí nói chung, các chương trình truyền hình nói riêng chứa đựng giá trị tinh thần toàn diện được công chúng đón nhận

Hoạt động báo chí Việt Nam lần đầu được luật hóa tại Luật số 100 SL-L002 ngày 20/5/1957 ban hành kèm theo Sắc lệnh số 282/SL của Chủ tịch nước Đến ngày 14/11/1986, Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành Nghị định 142/HĐBT về bảo hộ quyền tác giả ghi nhận quyền tác giả nói chung và quyền tác giả, quyền liên quan đối với một số thể loại tác phẩm báo chí nói riêng Cho đến nay, hệ thống pháp lý về quyền tác giả, quyền liên quan của Việt Nam đã tương đối đầy đủ, bao gồm tổng hợp cả Luật, Nghị định, Thông tư,… bên cạnh đó là việc tham gia ký cam kết Công ước quốc tế, Hiệp định đảm bảo thi hành quyền tác giả, quyền liên quan đã tạo ra một hành lang pháp lý cho việc bảo hộ quyền tác giả trong đối với tác phẩm báo chí nói chung và lĩnh vực truyền hình nói riêng Tuy nhiên, trên thực tế khả năng thực

thi, bảo hộ quyền tác giả trong lĩnh vực truyền hình hiện đang gặp nhiều vướng mắc, khó khăn

Những hành vi vi phạm bản quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình diễn ra thường xuyên, liên tục và chưa có hướng giải quyết triệt để Nguyên nhân là do Luật Sở hữu trí tuệ hiện nay còn tồn tại nhiều bất cập liên quan đến vấn đề này cần được nghiên cứu và hoàn thiện Mặc dù đã đưa ra bàn luận rất nhiều, nhưng cho đến nay, những quy định pháp luật liên quan đến quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình còn mang tính chung chung, chưa cụ thể, rõ ràng, khó thực thi Điều đó cũng dẫn đến việc ý thức tuân thủ và thi hành pháp luật về quyền tác giả vở lĩnh vực này chưa thực sự đi vào đời sống báo chí nói riêng và đời sống xã hội nói chung Cũng cần phải nhắc đến cả sự thiếu quyết liệt của chính tác giả và chủ sở hữu quyền tác giả trong việc tự bảo vệ sản phẩm mà chính mình đã đầu tư công sức, tâm huyết, chi phí để truyền đạt đến công chúng

Bên cạnh đó, trong giai đoạn hiện nay, các sản phẩm kỹ thuật số đang dần chiếm lĩnh mọi mặt của đời sống Internet mang tính toàn cầu hóa là một thách thứ lớn đối với vấn đề sở hữu trí tuệ nói chung và quyền tác giả nói riêng Bởi các văn bản pháp luật vẫn chưa thể dự liệu được hết để có thể điều chỉnh quyền tác giả, quyền liên quan trong môi trường kỹ thuật số này Hơn nữa, với sự tham gia các Hiệp định thương mại tự do mang tính chất toàn cầu như Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), việc sửa đổi pháp luật sở hữu trí tuệ và pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan nói riêng để tương thích với các cam kết quốc tế, tạo điều kiện hội nhập quốc tế là yêu cầu cấp thiết đối với Việt Nam hiện nay

Có thể thấy rằng, vấn đề làm thế nào để không vi phạm bản quyền trong lĩnh vực truyền hình cũng đặt ra những khó khăn vì bản quyền là một "cái biển" rất lớn mà chúng ta thiếu thông tin để xác định thế nào là bản quyền Bảo vệ bản quyền phải bắt đầu từ cái nào không phải của mình thì không dùng, không được phép thì không dùng, được phép dùng thì trong khoảng thời gian nào, nhận thức được điều

này để không vi phạm bản quyền, để làm sao phóng viên và biên tập viên truyền hình xác định không phải của mình thì mình không lấy, làm sao để cái nào có thể dùng được nếu không phải của mình Vì vậy, việc nghiên cứu, xem xét các giải pháp ngăn chặn, hạn chế vi phạm bản quyền là vấn đề nhận được nhiều sự quan tâm Đồng thời, một trong những cơ sở quan trọng nhất để khuyến khích sự sáng tạo, phát triển trong lĩnh vực truyền hình đó là việc thực hiện tốt cơ chế bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan

Từ yêu cầu thực tiễn đặt ra và sau khi được học tập, nghiên cứu lý luận tại Viện

Đại học Mở Hà Nội, với vị trí công tác của mình, tôi lựa chọn đề tài “Quyền tác giả,

quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình theo pháp luật Việt Nam hiện nay” để làm

đề tài cho luận văn cao học của mình

2 Mục tiêu nghiên cứu

2.1 Mục tiêu tổng quát:

Đề tài tập trung làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện nay, qua đó làm sáng tỏ các luận cứ khoa học về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình Trên cơ sở đó, xây dựng và kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện nay

2.2 Mục tiêu cụ thể:

Để đạt được những mục tiêu tổng quát trên, đề tài tập trung nghiên cứu những mục tiêu cụ thể sau:

- Nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở pháp lý về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình

- Đánh giá đúng đắn và toàn diện về thực trạng pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan và thực tiễn thực thi quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình hiện nay tại Việt Nam Trên cơ sở có so sánh, tham khảo pháp luật quốc

tế và quy định pháp luật của một số quốc gia phát triển mạnh về bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan đối với tác phẩm báo chí nói chung Từ đó tìm ra những hạn chế, bất cấp cần khắc phục trong các quy định về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình hiện nay ở Việt Nam

- Đưa ra các giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện vào hệ thống pháp luật về bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình Đồng thời, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả của hoạt động này

3 Tính mới và đóng góp của đề tài

Là công trình nghiên cứu khoa học một cách có hệ thống, toàn diện về pháp luật Việt Nam về bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình có những đóng góp mới chủ yếu sau đây:

- Luận văn đã phân tích, đánh giá một cách tương đối đầy đủ và toàn diện về thực trạng bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình ở Việt Nam và việc thực thi các quy định này trong thực tiễn;

- Luận văn đã luận giải các yêu cầu hoàn thiện pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình ở Việt Nam và đưa ra một số kiến nghị sửa đổi, bổ sung một số quy định về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật sở hữu trí tuệ để nâng cao hiệu quả thực hiện quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình ở Việt Nam hiện nay

- Qua việc nghiên cứu và phân tích về thực trạng pháp luật về bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình, thực tiễn thực thi, đưa ra các ý kiến nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi trên thực tế, tác giả mong muốn góp phần vào công cuộc bảo vệ, chống vi phạm quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình, góp phần hoàn chỉnh hành lang pháp lý, đảm bảo an toàn, khuyến khích và bảo hộ có hiệu quả các hoạt động sáng tạo cũng như thu hút sự đầu tư trong lĩnh vực này

4 Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận liên quan đến bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan đối với tác phẩm báo chí nói chung và trong lĩnh vực truyền hình nói riêng theo pháp luật Việt Nam hiện hành, thực trạng pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình và thực tiễn thực thi hoạt động bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình

- Phạm vi nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu một cách tổng thể, khái quát những quy định của pháp luật Việt Nam về bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan đối với tác phẩm báo chí nói chung, từ đó đi sâu vào lĩnh vực truyền hình nói riêng, các Điều ước quốc tế có liên quan và pháp luật của một số nước trên thế giới về lĩnh vực này

5 Nội dung và phương pháp nghiên cứu

- Nội dung của luận văn là cơ sở lý luận và cơ sở pháp lý về bảo hộ quyền

tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình Đánh giá thực trạng hoạt động bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình Tìm ra những hạn chế, bất cấp cần khắc phục và đưa ra các giải pháp trong các quy định về bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình ở Việt Nam hiện nay

- Phương pháp nghiên cứu: Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về Nhà nước và pháp luật Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng là thống kê, tổng hợp, lịch sử, phân tích, so sánh,

6 Kết cấu Luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tham khảo, nội dung của Luận văn gồm 03 chương Cụ thể:

Chương 1: Một số vấn đề lý luận về quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình

Chương 2: Thực tiễn về bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình

Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam và nâng cao hiệu quả thực thi quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình

Chương 1

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN TÁC GIẢ, QUYỀN LIÊN QUAN TRONG LĨNH VỰC TRUYỀN HÌNH

1.1 Khái quát chung về tác phẩm báo chí; tác phẩm, chương trình truyền hình và một số khái niệm liên quan

1.1.1 Khái niệm về tác phẩm báo chí; tác phẩm, chương trình truyền hình:

1.1.1.1 Khái niệm tác phẩm báo chí

Khái niệm “báo chí”, hiểu theo nghĩa rộng bao gồm báo in, báo nói, báo

hình, báo điện tử Hiểu theo nghĩa hẹp, bao gồm báo và tạp chí Ở góc tiếp cận từ lý

thuyết, báo chí được coi là “những tư liệu sinh hoạt tinh thần nhằm thông tin và nói

rõ về những sự kiện thời sự đã và đang diễn ra cho một nhóm đối tượng nhất định, xuất bản định kỳ, đều đặn” [42,tr103] Dưới góc độ pháp lý, Luật Báo chí năm 1989

sửa đổi, bổ sung năm 1999 đưa ra định nghĩa “Báo chí là phương tiện thông tin đại

chúng thiết yếu đối với đời sống xã hội; là cơ quan ngôn luận của các tổ chức của Đảng, cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội (dưới đây gọi chung là tổ chức); là diễn đàn của nhân dân” (Điều 1) Luật Báo chí năm 2016 (có hiệu lực từ ngày

01/01/2017) tiếp cận từ hình thức thể hiện từ đó định nghĩa “Báo chí là sản phẩm

thông tin về các sự kiện, vấn đề trong đời sống xã hội thể hiện bằng chữ viết, hình ảnh, âm thanh, được sáng tạo, xuất bản định kỳ và phát hành, truyền dẫn tới đông đảo công chúng thông qua các loại hình báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử”

(khoản 1, Điều 3)

Về thuật ngữ “tác phẩm”, đây là thuật ngữ dùng chung cho các loại tác phẩm văn học, nghệ thuật, mỹ thuật, khoa học Theo sách Từ điển Tiếng Việt, “tác

phẩm là một công trình do các nhà văn hóa - nghệ thuật hoặc khoa học sáng tạo ra”

Như vậy, hiểu theo nghĩa của từ, “tác phẩm báo chí” là thuật ngữ để chỉ sản

phẩm trí tuệ được sáng tạo ra và được đăng tải trên báo chí Tuy nhiên, không phải

tác phẩm nào cũng được đăng tải trên báo chí cũng được coi là “tác phẩm báo chí”,

mà tùy thuộc vào nội dung thông tin mà tác phẩm muốn truyền đạt Bởi, báo chí là một phương tiện thông tin, sản phẩm thông tin về các sự kiện, vấn đề trong xã hội, do đó để được xem là một tác phẩm báo chí, tác phẩm đó phải có nội dung thông tin về các sự kiện, vấn đề trong xã hội Những tác phẩm được đăng tải trên báo chí nhưng nội dung lại về trí tưởng tượng hay mang tính nghệ thuật như truyện ngắn, tản văn, thơ,… hoặc để quảng cáo, giới thiệu việc làm,… thì không được coi là tác phẩm báo chí mà gọi là tác phẩm văn học, tác phẩm nghệ thuật Những tác phẩm này chỉ được đăng tải trên phương tiện truyền thông (hình thức biểu đạt) nhưng không mang tính thời sự (nội dung thông tin) nên không được xem là tác phẩm báo chí

Từ cuốn sách Từ lý luận đến thực tiễn báo chí, nhà nghiên cứu báo chí, Giáo sư Tạ Ngọc Tấn định nghĩa: “Tác phẩm báo chí là một chỉnh thể chuyển tải nội

dung thông tin mang tính thời sự với hình thức tương ứng” [1,tr 101] Từ định

nghĩa trên, có thể hiểu: một sản phẩm thông tin, nếu hội tụ đủ hai phần tạo nên một chỉnh thể và có mối quan hệ hữu cơ với nhau, bao gồm một nội dung thông tin mang tính thời sự đi kèm với một hình thức biểu đạt tương ứng - được coi là tác phẩm báo chí

Nội dung thông tin mang tính thời sự có thể là các sự kiện, vấn đề, hiện tượng, chân dung con người, tương ứng với đối tượng phản ánh của báo chí là con người và sự việc đã, đang và sẽ tồn tại trong cuộc sống hiện thực khách quan được tác giả lựa chọn để điều tra, nghiên cứu, khai thác tư liệu phản ánh trong tác phẩm của mình

Tương ứng với nội dung thông tin được truyền đạt, hình thức của tác phẩm báo chí có thể là phóng sự, ghi nhanh, tường thuật, phỏng vấn, phản ánh, điều tra, bình luận, xã luận, chuyên luận, ký báo chí,… Cấu thành hình thức của tác phẩm báo chí là các dạng vật chất đơn giản như chữ viết, hình ảnh, âm thanh thể hiện trên nền các loại hình báo chí là báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử

Theo các quy định pháp luật hiện hành, tác phẩm báo chí được định nghĩa:

"Tác phẩm báo chí" là tên gọi chung cho tất cả các thể loại tin, bài, ảnh đã được đăng, phát trên báo chí” (Khoản 18, Điều 1, Nghị định 51/2002/NĐ-CP) Tất

cả các tác phẩm có nội dung thông tin được truyền đạt, dưới hình thức là tin, bài phản ánh, phóng sự, ghi nhanh, tường thuật, phỏng vấn, phản ánh, điều tra, bình luận, xã luận, chuyên luận, ký báo chí, ảnh báo chí,… và được đăng tải, phát sóng qua các loại hình báo chí là báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử được gọi chung là tác phẩm báo chí

“Tác phẩm báo chí quy định tại điểm c khoản 1 Điều 14 của Luật Sở hữu trí tuệ bao gồm các thể loại: phóng sự, ghi nhanh, tường thuật, phỏng vấn, phản ánh, điều tra, bình luận, xã luận, chuyên luận, ký báo chí và các thể loại báo chí khác nhằm đăng, phát trên báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử hoặc các phương tiện khác” (Điều 11, Nghị định số 100/2006/NĐ-CP) Tác phẩm báo chí được quy

định rõ với các thể loại cụ thể, nghĩa là mang thông tin nội dung với một hình thức biểu đạt cụ thể, đồng thời phải được truyền tải qua các phương tiện thông tin đại chúng

“Tác phẩm báo chí quy định tại điểm c khoản 1 Điều 14 của Luật sở hữu trí tuệ là tác phẩm có nội dung độc lập và cấu tạo hoàn chỉnh, bao gồm các thể loại: Phóng sự, ghi nhanh, tường thuật, phỏng vấn, phản ánh, điều tra, bình luận, xã luận, chuyên luận, ký báo chí và các thể loại báo chí khác nhằm đăng, phát trên báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử hoặc các phương tiện khác” (Điều 9, Nghị định 22/2018/NĐ-CP)

“Tác phẩm báo chí là đơn vị cấu thành nhỏ nhất của sản phẩm báo chí, có nội dung độc lập và cấu tạo hoàn chỉnh, gồm tin, bài được thể hiện bằng chữ viết, âm thanh hoặc hình ảnh” (Khoản 7, Điều 3, Luật Báo chí 2016)

Hai định nghĩa trên được hiểu là: các tác phẩm báo chí như các thể loại tin, bài phản ánh, phóng sự, điều tra, phỏng vấn,…là những tác phẩm cụ thể, mỗi thể loại đều mang một đặc trưng riêng của thể loại và có nội dung thông tin truyền tải riêng biệt, độc lập Từ những tác phẩm báo chí này sau khi qua các khâu của quá

trình tổ chức sản xuất (biên soạn, biên tập, sắp xếp, bố trí đăng tải, phát sóng), dựa trên cơ sở tôn chỉ mục đích, định hướng tuyên truyền của cơ quan báo chí, những quy định về mặt thời lượng tổng thể của chương trình, tờ báo để cấu thành một sản phẩm báo chí mang đặc trưng riêng của loại hình báo chí (báo nói, báo hình, báo in, báo điện tử)

Từ những phân tích trên, có thể định nghĩa: Tác phẩm báo chí là sản phẩm

sáng tạo trí tuệ thể hiện thể hiện dưới dạng chữ viết, âm thanh, hình ảnh, nhằm mục đích truyền tải thông tin về những vấn đề, sự kiện trong đời sống xã hội đến công chúng; có hình thức tương ứng với nội dung thông tin; được đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng và là một bộ phận cấu thành của sản phẩm báo chí

1.1.1.2 Khái niệm truyền hình; tác phẩm, chương trình truyền hình

- Truyền hình:

“Truyền hình” hay còn gọi là “Báo hình”, là loại hình báo chí sử dụng hình

ảnh là chủ yếu, kết hợp tiếng nói, âm thanh, chữ viết, được truyền dẫn, phát sóng trên các hạ tầng kỹ thuật ứng dụng công nghệ khác nhau (Khoản 5, Điều 3, Luật Báo chí 2016)

- Tác phẩm, chương trình truyền hình:

Tác phẩm truyền hình, được hiểu là một tác phẩm báo chí được đăng tải,

phát sóng trên sóng truyền hình Ngoài đặc trưng về kênh truyền tải, tác phẩm truyền hình có đầy đủ đặc điểm, tính chất chung của một tác phẩm báo chí

Chương trình truyền hình, được hiểu là một phân đoạn của nội dung dự định

để phát sóng trên truyền hình, mà không phải là một đoạn quảng cáo thương mại, quảng cáo kênh hay quảng cáo phim Nó có thể là một bản sản xuất duy nhất, hoặc phổ biến hơn, một loạt các phần liên quan (cũng được gọi là một bộ phim truyền hình) Một chương trình có thể được ghi lại như trên băng video hoặc các vật lưu trữ khác nhau, hoặc không lưu trữ mà để truyền hình trực tiếp

Chương trình truyền hình có thể hư cấu (như trong những phim hài kịch và

phim truyền hình), hoặc không hư cấu (như trong tài liệu, tin tức, và truyền hình thực tế) Nó có thể là chuyên đề (như trong trường hợp của một bản tin trên đài địa phương và một số bộ phim được thực hiện cho truyền hình), lịch sử (như trong trường hợp của nhiều phim tài liệu và phim hư cấu) Chúng có thể cùng chủ yếu là giảng dạy, giáo dục, giải trí hay như trường hợp trong tình huống hài kịch và các game show

Chương trình truyền hình là sự liên kết, sắp xếp, bố trí hợp lý các tin bài, bảng biểu, tư liệu bằng hình ảnh và âm thanh được mở đầu bằng lời giới thiệu, nhạc hiệu, kết thúc bằng lời chào tạm biệt, đáp ứng yêu cầu tuyên tuyền của cơ quan báo chí truyền hình nhằm mang lại hiệu quả cao nhất cho khán giả Các chương trình truyền hình tiêu biểu ở Việt Nam có thể kể đến như: Thời sự, Vì An ninh Tổ quốc, Kinh tế, Văn hóa, Quân đội, Phụ nữ, Thiếu nhi, Trò chơi,… được phân bố theo kênh truyền hình và được thể hiện bằng những nội dung cụ thể bằng các thể loại tác phẩm truyền hình

Chương trình truyền hình là kết quả của quá trình sáng tạo từ nhiều công đoạn và tồn tại ở nhiều mức độ khác nhau Chương trình truyền hình là tổng hợp của nhiều loại đề tài đề cập đến các vấn đề chính trị - văn hóa - xã hội Đồng thời là kết quả hoạt động, là sản phẩm của tập thể cơ quan đài: bộ phận lãnh đạo, bộ phận nội dung chương trình, bộ phận kỹ thuật, bộ phận hậu cần,… tạo nên thuật ngữ chương trình truyền hình cả về mặt sáng tạo và sản xuất chương trình Chương trình truyền hình tạo thành chu kỳ khép kín các mắt xích trong chuỗi mắt xích giao tiếp truyền hình

Từ những khái niệm trên, định nghĩa Chương trình phát thanh, chương trình

truyền hình được hiểu “là tập hợp các tin, bài trên báo nói, báo hình theo một chủ đề trong thời lượng nhất định, có dấu hiệu nhận biết mở đầu và kết thúc” (Khoản

10, Điều 3, Luật Báo chí 2016)

Trong mỗi chương trình truyền hình có thể có nhiều tác phẩm với các thể loại khác nhau, như: tin, phóng sự, phim tài liệu, phóng vấn, phóng sự điều tra,… Những thể loại này cũng được xem là những tác phẩm báo chí được đăng phát, truyền tải đến khán, thính giả thông qua phương tiện là kênh truyền hình

1.1.2 Đặc điểm của tác phẩm, chương trình truyền hình 1.1.2.1 Về nội dung:

Tác phẩm hay chương trình truyền hình nào, ngoài những đặc điểm chung của tác phẩm báo chí thì chúng cũng mang những đặc điểm riêng của loại hình truyền hình, giúp khán, thính giả phân biệt được chương trình này với chương trình khác

- Tính thời sự, tính xác thực, tính định hướng trực tiếp:

+ Tính thời sự: Chỉ những sự việc, sự kiện đã và đang xảy ra, có ý nghĩa xã

hội và được nhiều người quan tâm Tính thời sự ở đây để chỉ riêng đối với các thể loại tác phẩm báo chí được đăng phát trên sóng truyền hình như tin tức thời sự, bài phản ánh, phóng sự, ghi nhanh, tường thuật,… Còn đối với các chương trình truyền hình mang tính giải trí (gameshow, hài,…), phim truyện thì không nhất thiết phải mang tính thời sự, mà các nhà sản xuất chương trình truyền hình dựa trên sự khảo sát về thị hiếu của khán giả để xây dựng các forrmat chương trình giải trí hay phim truyện phản ánh hơi thở cuộc sống, gần gũi với cuộc sống thực tại, từ đó để thu hút người xem, thu hút nguồn thu do chương trình mang lại

+ Tính xác thực: Đòi hỏi tác giả của tác phẩm, chương trình truyền hình khi

thông tin về những biến cố, sự việc, con người, hoàn cảnh, tình huống đều phải là những cái có thật vừa mới xảy ra, đang xảy ra hoặc chắc chắn sẽ xảy ra

+ Tính định hướng trực tiếp: Thể hiện ở hiệu ứng xã hội của thông tin mà tác

phẩm, chương trình truyền hình truyền tải, đó là những sự kiện, sự việc, vấn đề đưa ra phải là những vấn đề thân thiết liên quan đến đời sống của cộng đồng Những giá trị thông tin mang lại của tác phẩm, chương trình đó giúp cho công chúng nắm bắt

kịp thời bản chất sự kiện để có những phản ứng một cách tích cực Thước đo giá trị hiện thực hóa phụ thuộc vào hàm lượng sự thật và tính đúng đắn của tác phẩm, chương trình truyền hình (hình ảnh, âm thanh hiện trường được ghi lại từ sự kiện) tác động vào đời sống, làm thay đổi hành vi, cách nghĩ của con người trong hoạt động chính trị - kinh tế - văn hóa - xã hội Đó chính là tính hiệu quả và định hướng

trực tiếp của tác phẩm báo chí

1.1.2.2 Về hình thức:

Tác phẩm, chương trình truyền hình có hình thức thể hiện bao gồm toàn bộ các yếu tố hàm chứa, biểu hiện và chuyển tải nội dung như: thể loại, kết cấu, dung lượng, bút pháp, giọng điệu, ngôn ngữ (lời bình), âm thanh, tiếng động, hình ảnh Trong đó hình ảnh, tiếng động, lời bình là đặc trưng tiêu biểu của tác phẩm, chương trình truyền hình Về thể loại của tác phẩm, chương trình phát thanh, truyền hình đa dạng, phong phú, như: tin tức thời sự, chính luận, chuyên đề, khoa giáo, giải trí, tường thuật, truyền hình trực tiếp, ghi hình sự kiện, ghi nhanh, phản ánh, điều tra, phỏng vấn, phóng sự, chuyên mục, mục, ký sự, phim tài liệu, talk show, game show,… Với các thể loại đa dạng, các tác phẩm, chương trình truyền hình ngày nay ngày càng phát triển phong phú hơn nhằm đáp ứng thị hiếu và nhu cầu của khán giả, nhất là trong việc kết nối, ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực truyền hình cũng buộc các nhà sản xuất truyền hình phải thích ứng để phát triển Vì vậy, hình thức thể hiện của các tác phẩm, chương trình truyền hình không ngừng được cải tiến, phù hợp để phát sóng và truyền tải trên các hạ tầng công nghệ khác nhau 1.2 Khái quát chung về bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực truyền hình

1.2.1 Khái niệm quyền tác giả, quyền liên quan đối với tác phẩm báo chí, chương trình truyền hình:

1.2.1.1 Khái niệm quyền tác giả, quyền liên quan:

Quyền tác giả là một bộ phận cấu thành của quyền sở hữu trí tuệ - quyền đối với các tài sản trí tuệ của con người được pháp luật ghi nhận và bảo hộ Đối tượng của quyền tác giả bao gồm các sáng tạo tinh thần có tính chất văn hóa, đó là các sản

phẩm trí tuệ phục vụ nhu cầu tinh thần, giải trí của con người, có thể là các sản phẩm văn học, khoa học, nghệ thuật,… được gọi chung là “tác phẩm”

Để làm rõ bản chất việc bảo hộ quyền tác giả, trước tiên cần làm rõ khái niệm về quyền tác giả và một số đặc điểm về quyền tác giả

Quyền tác giả có thể được tiếp cận theo nghĩa hẹp và theo nghĩa rộng Khoản 2, khoản 3, Điều 4, Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, được sửa đổi, bổ sung năm 2009

(sau đây gọi chung là Luật Sở hữu trí tuệ) quy định: “Quyền tác giả là quyền của tổ

chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu; Quyền liên quan đến quyền tác giả (sau đây gọi là quyền liên quan) là quyền của tổ chức, cá nhân đối với cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa” Ở đây, quyền tác giả được hiểu theo nghĩa

rộng, bao gồm quyền tác giả và quyền liên quan

Về căn cứ phát sinh quyền, quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt nội dung, chất lượng, hình thức, phương tiện, ngôn ngữ, đã công bố hay chưa công bố, đã đăng ký hay chưa đăng ký Còn quyền liên quan phát sinh kể từ khi cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa, được định hình hoặc thực hiện mà không gây phương hại đến quyền tác giả

Về mặt nội dung, quyền tác giả và quyền liên quan luôn bao gồm sự bảo hộ về mặt tài sản (tức là những lợi ích kinh tế do sản phẩm trí tuệ đem lại) và sự bảo hộ về mặt nhân thân tác giả Ở đây, khi tác giả - người sáng tạo - được bảo hộ thì không có nghĩa là tác giả giấu kín tác phẩm của mình, độc chiếm nó Bởi về mặt bản chất của các tác phẩm sáng tạo, nếu nó không được khai thác, sử dụng thì nó sẽ chẳng có giá trị và không đem lại lợi ích gì Việc độc quyền chiếm hữu tài sản trí tuệ sẽ làm cản trở nhu cầu phát triển của xã hội và kìm hãm hoạt động sáng tạo Nhưng khi khai thác, sử dụng, công khai tác phẩm thì làm phát sinh nhiều vấn đề về mặt lợi ích kinh tế cũng như giá trị của bản thân tác giả, có thể dẫn đến hạn chế sự

sáng tạo Do đó, khi bảo hộ các quyền tác giả và quyền liên quan phải thực hiện sự bảo hộ trên cả hai mặt là lợi ích kinh tế và giá trị nhân thân, để có thể đạt được mục đích vừa khuyến khích sự sáng tạo, vừa đảm bảo sự phát triển xã hội

Về mặt giới hạn quyền, cũng xuất phát từ việc phải cân bằng các lợi ích trong xã hội, cân bằng giữa lợi ích cá nhân và lợi ích của cộng đồng mà trong quá trình bảo hộ quyền tác giả và quyền liên quan, cần phải đặt ra các giới hạn đối với chủ thể của các quyền này Các giới hạn thường được sử dụng như giới hạn về không gian, giới hạn về thời gian, giới hạn bởi quyền, lợi ích chính đáng của chủ thể khác, giới hạn bởi lợi ích của cộng đồng hoặc giới hạn bởi các nghĩa vụ của chính chủ sở hữu các quyền này phải thực hiện

Căn cứ phát sinh quyền tác giả là thành quả sáng tạo của tác giả, tuy nhiên thành quả này phải được thể hiện dưới một hình thức nhất định mà không phải những ý tưởng sáng tạo chứa đựng trong tác phẩm, được thể hiện ra từ tác phẩm Do đó, quyền tác giả được bảo hộ không phụ thuộc vào nội dung và giá trị nghệ thuật của tác phẩm, mà chỉ bảo hộ hình thức thể hiện tác phẩm Bên cạnh đó, tác phẩm được bảo hộ phải có tính nguyên gốc, không sao chép, bắt chước tác phẩm

khác “Điều đó không có nghĩa là ý tưởng của tác phẩm phải mới mà có nghĩa là

hình thức thể hiện của ý tưởng phải do chính tác giả sáng tạo ra”

Như vậy, bảo hộ quyền tác giả hiểu một cách chung nhất, là việc Nhà nước

ban hành các quy phạm pháp luật, tạo cơ sở pháp lý cho việc xác lập, công nhận và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho các tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do họ sáng tạo

Bảo hộ quyền tác giả gồm các nội dung:

(i) Xác lập, công nhận quyền tác giả cho các cá nhân, tổ chức; (ii) Quản lý, sử dụng, khai thác quyền tác giả;

(iii) Bảo vệ quyền tác giả chống lại các hành vi xâm phạm

Nội dung của quyền tác giả bao gồm: Quyền nhân thân và quyền tài sản

1.2.1.1 Quyền nhân thân:

a) Quyền đặt tên cho tác phẩm

Việc đặt tên tác phẩm trước hết có ý nghĩa trong việc cá biệt hóa tác phẩm Bên cạnh đó, tên tác phẩm thường phản ánh nội dung, ý tưởng của tác giả trong tác phẩm, giúp cho công chúng có thể tiếp cận dễ dàng hơn với “ý đồ” của tác giả Tuy nhiên, việc đặt tên cho tác phẩm không có ý nghĩa pháp lý đối với việc bảo hộ quyền tác giả vì tác phẩm có thể được bảo hộ thậm chí khi nó là tác phẩm vô đề Quyền đặt tên cho tác phẩm là quyền nhân thân chỉ thuộc về tác giả của tác phẩm, kể cả khi tác giả sáng tạo ra tác phẩm theo nhiệm vụ được giao hay theo hợp đồng thì quyền đặt tên vẫn thuộc về tác giả Quyền đặt tên không áp dụng trong trường hợp tác giả dịch tác phẩm từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác

b) Quyền đứng tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm; được nêu tên thật hoặc bút danh khi tác phẩm được công bố, sử dụng

Để khẳng định tác phẩm là kết quả hoạt động sáng tạo của mình, tác giả thường đứng tên trên tác phẩm (có thể sử dụng tên thật hoặc bút danh) Việc ghi tên trên tác phẩm được công bố có ý nghĩa rất quan trọng trong việc xác định chủ thể được hưởng các quyền nhân thân và quyền tài sản đối với tác phẩm Kể cả trong trường hợp tác giả không đề tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm đã được công bố (tác phẩm khuyết danh) thì quyền này vẫn thuộc về tác giả và tác giả có thể chứng minh tư cách chủ thể của mình bất cứ thời điểm nào Tác giả cũng có quyền yêu cầu được nêu tên hoặc bút danh khi tác phẩm được sử dụng dưới các hình thức khác nhau như: biểu diễn, ghi âm, ghi hình, phát thanh, truyền hình, xuất bản, trích dẫn tác phẩm Cho nên, bất kỳ khi nào tác phẩm được công bố, sử dụng, tổ chức, cá nhân sử dụng phải nêu tên thật hoặc bút danh của tác giả

c) Quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm

Theo quy định của pháp luật Việt Nam, đây là quyền nhân thân duy nhất gắn với các quyền tài sản và có thể chuyển giao, về thời hạn bảo hộ tương đương với thời hạn bảo hộ quyền tài sản

Quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm quy định tại khoản 3, Điều 19, Luật Sở hữu trí tuệ là việc phát hành tác phẩm đến công chúng với số lượng bản sao đủ để đáp ứng nhu cầu hợp lý của công chúng tùy theo bản chất của tác phẩm, do tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả thực hiện hoặc do cá nhân, tổ chức khác thực hiện với sự đồng ý của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả

Công bố tác phẩm không bao gồm việc trình diễn một tác phẩm sân khấu, điện ảnh, âm nhạc; đọc trước công chúng một tác phẩm văn học; phát sóng tác phẩm văn học, nghệ thuật; trưng bày tác phẩm tạo hình; xây dựng công trình từ tác phẩm kiến trúc Vì các hành vi này là các hành vi mang tính chất phổ biến, truyền đạt tác phẩm không kèm theo bản sao tác phẩm Quyền công bố theo nghĩa này bao hàm cả quyền sao chép và quyền phân phối với số lượng bản sao hợp lý đủ để đáp ứng nhu cầu của công chúng

d) Quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, không cho người khác sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc tác phẩm dưới bất kỳ hình th ức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả

Trong các quyền nhân thân không thể chuyển giao thì quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm được coi là quan trọng nhất và trong thực tiễn nó cũng thường bị xâm phạm

Tác phẩm là một thể thống nhất thể hiện nội dung, tư tưởng, ý đồ nghệ thuật của tác giả Vì vậy, việc sửa chữa, cắt xén tác phẩm dưới bất kỳ hình thức nào có thể làm ảnh hưởng đến giá trị nội dung cũng như nghệ thuật của tác phẩm, làm sai lệch, thậm chí bóp méo tư tưởng, chủ đề mà tác giả muốn thể hiện trong tác phẩm của họ Vì vậy, không có chủ thể nào khác ngoài tác giả có quyền thay đổi nội dung của tác phẩm kể cả trong trường hợp việc thay đổi nhằm làm tăng giá trị nghệ thuật, giá trị thực tiễn của tác phẩm, trừ trường hợp được tác giả cho phép Tuy nhiên, cũng cần lưu ý một số ngoại lệ của quyền này: (i) trường hợp trích dẫn hợp lý tác phẩm vì mục đích giảng dạy, nghiên cứu không bị coi là xâm phạm quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm; (ii) trường hợp sau khi tác phẩm được công bố, những người

khác làm tác phẩm phái sinh, có những thay đổi, sáng tạo mới về nội dung, hình thức thể hiện hay truyền đạt so với tác phẩm ban đầu cũng không bị coi làm xâm phạm quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm

Cụm từ “gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả” có thể làm cho

quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm được hiểu là nếu một người thực hiện hành vi sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc tác phẩm của người khác nhưng lại chứng minh được là hành vi đó không gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả hoặc chứng minh là hành vi đó đã làm cho tác phẩm “hay” hơn thì không vi phạm khoản 4, Điều 19, Luật Sở hữu trí tuệ

Để tránh việc hiểu như vừa phân tích, khoản 3, Điều 20, Nghị định số

22/2018/NĐ-CP đã quy định: “Quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, không cho

người khác sửa chữa, cắt xén tác phẩm quy định tại khoản 4, Điều 19 của Luật Sở hữu trí tuệ là việc không cho người khác sửa chữa, cắt xén tác phẩm hoặc sửa chữa, nâng cấp chương trình máy tính trừ trường hợp có thoả thuận của tác giả”

1.2.1.2 Quyền tài sản:

a) Quyền làm tác phẩm phái sinh

Chủ sở hữu quyền tác giả có quyền tạo ra tác phẩm phái sinh trên cơ sở tác phẩm gốc nhưng với hình thức, cách thức trình bày mới so với tác phẩm gốc như: dịch, phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn tác phẩm Người không phải là chủ sở hữu quyền tác giả khi làm tác phẩm phái sinh phải trả tiền nhuận bút, thù lao cho chủ sở hữu tác phẩm gốc

b) Quyền biểu diễn tác phẩm trước công chúng

Quyền biểu diễn tác phẩm trước công chúng quy định tại điểm b khoản 1 Điều 20, Luật Sở hữu trí tuệ do chủ sở hữu quyền tác giả độc quyền thực hiện hoặc

cho phép người khác thực hiện biểu diễn tác phẩm một cách trực tiếp hoặc thông

qua các chương trình ghi âm, ghi hình hoặc bất kỳ phương tiện kỹ thuật nào mà

công chúng có thể tiếp cận được Biểu diễn tác phẩm trước công chúng bao gồm việc biểu diễn tác phẩm tại bất cứ nơi nào ngoại trừ tại gia đình

c) Quyền sao chép tác phẩm

Trong Luật Sở hữu trí tuệ, quyền sao chép tác phẩm lần đầu tiên được chính thức ghi nhận Khoản 10, Điều 4, Luật Sở hữu trí tuệ giải thích về hành vi sao chép

“là việc tạo ra một hoặc nhiều bản sao của tác phẩm hoặc bản ghi âm, ghi hình bằng bất kỳ phương tiện hay hình thức nào, bao gồm cả việc tạo ra bản sao dưới hình thức điện tử” Quyền sao chép thuộc quyền tác giả một lần nữa được hướng

dẫn tại khoản 5, Điều 1, Nghị định số 85/2011/NĐ-CP, theo đó “quyền sao chép tác

phẩm là một trong các quyền tài sản độc quyền thuộc quyền tác giả, do chủ sở hữu thực hiện hoặc cho phép người khác thực hiện việc tạo ra bản sao tác phẩm bằng bất kỳ phương tiện hay hình thức nào, bao gồm cả việc tạo ra bản sao dưới hình thức điện tử” Tiếp đến, tại Điều 22, Nghị định số 22/2018/NĐ-CP cũng quy định: “Tự sao chép một bản quy định tại điểm a khoản 1 Điều 25 của Luật sở hữu trí tuệ áp dụng đối với các trường hợp nghiên cứu khoa học, giảng dạy của cá nhân không nhằm mục đích thương mại; Sao chép tác phẩm để lưu trữ trong thư viện với mục đích nghiên cứu quy định tại điểm đ khoản 1 Điều 25 của Luật sở hữu trí tuệ là việc sao chép không quá một bản Thư viện không được sao chép và phân phối bản sao tác phẩm tới công chúng, kể cả bản sao kỹ thuật số” Nếu như trước đây, sao chép tác phẩm thường được hiểu là việc làm các

bản sao dưới các hình thức vật chất hữu hình như văn bản, băng, đĩa thì quy định này đã mở rộng phạm vi quyền sao chép đến cả các hình thức điện tử Quy định này

hoàn toàn phù hợp với khái niệm sao chép trong Điều 9, Công ước Berne “tác giả

được hưởng độc quyền cho phép sao in các tác phẩm đó dưới bất kỳ phương thức hay hình thức nào”

d) Quyền phân phối, nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao tác phẩm

Quyền phân phối tác phẩm được coi là một trong những phương thức sử dụng tác phẩm một cách độc lập Phân phối tác phẩm là việc đưa những vật thể thể hiện hoặc sao chép tác phẩm vào giao lưu dân sự thông qua các hợp đồng như mua

bán, trao đổi, tặng cho Đối tượng phân phối có thể là bản gốc hoặc bản sao của tác

phẩm Theo khoản 3, Điều 21, Nghị định số 22/2018/NĐ-CP, “Quyền phân phối bản

gốc hoặc bản sao tác phẩm quy định tại điểm d khoản 1 Điều 20 của Luật sở hữu trí tuệ là quyền của chủ sở hữu quyền tác giả độc quyền thực hiện hoặc cho phép người khác thực hiện bằng bất kỳ hình thức, phương tiện kỹ thuật nào mà công chúng có thể tiếp cận được để bán, cho thuê hoặc các hình thức chuyển nhượng khác bản gốc hoặc bản sao tác phẩm”

Tương tự như quyền sao chép, khái niệm quyền phân phối cũng được mở rộng để phù hợp với sự phát triển của môi trường kỹ thuật số Phân phối tác phẩm có thể thực hiện bằng bất kỳ hình thức hay phương tiện kỹ thuật nào, ví dụ việc bán bản sao tác phẩm có thể được thực hiện trên internet

Quyền nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao tác phẩm cho phép chủ sở hữu quyền tác giả có thể kiểm soát được việc nhập khẩu những bản gốc hoặc bản sao tác phẩm vào vùng lãnh thổ mà quyền tác giả đang có hiệu lực Đây được coi là một phương tiện hữu hiệu để ngăn chặn việc nguyên tắc bảo hộ quyền tác giả theo lãnh thổ đang dần bị suy giảm Quyền nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao tác phẩm có liên quan mật thiết đến quyền phân phối tác phẩm và có thể được xem là một trường hợp cụ thể của quyền phân phối tác phẩm Quyền kiểm soát việc nhập khẩu tác phẩm tạo cho tác giả khả năng thực hiện một cách hiệu quả hơn quyền phân phối tác phẩm của mình Với độc quyền nhập khẩu tác phẩm, chủ sở hữu quyền tác giả có thể ngăn chặn hành vi xâm phạm quyền phân phối tác phẩm ngay từ giai đọan chuẩn bị Cũng cần lưu ý là nếu việc nhập khẩu tác phẩm không có mục đích tiếp theo là phân phối tác phẩm tới những người khác thì chủ sở hữu quyền tác giả không có quyền ngăn chặn việc nhập khẩu này (ví dụ: nhập khẩu vì mục đích sử dụng riêng)

đ) Quyền truyền đạt tác phẩm đến công chúng bằng phương tiện hữu tuyến, vô tuyến, mạng thông tin điện tử hoặc bất kỳ phương tiện kỹ thuật nào khác

Với sự thay đổi nhanh chóng trong cách thức thể hiện tác phẩm, trong thời đại hiện nay, các phương tiện truyền tải tác phẩm cũng ngày càng phong phú, đa dạng hơn, cho phép việc chuyển tải tác phẩm đến công chúng với phạm vi không bị

hạn chế trong thời gian nhanh nhất, chất lượng tốt nhất Chủ sở hữu quyền tác giả có độc quyền truyền đạt tác phẩm đến công chúng bằng bất kỳ phương tiện nào mà công chúng có thể tiếp cận được tại địa điểm và thời gian do chính họ lựa chọn Đây cũng là quy định thể hiện sự tiếp cận mới của pháp luật Việt Nam đối với việc bảo hộ quyền tác giả trong kỷ nguyên kỹ thuật số, khi mà internet trở thành một phương tiện truyền tải tác phẩm phổ biến với những đặc thù: truyền đạt tác phẩm không bị hạn chế về phạm vi lãnh thổ; công chúng có thể tiếp cận tại bất kỳ đâu, bất kỳ thời điểm nào do họ lựa chọn

e) Quyền cho thuê bản gốc hoặc bản sao tác phẩm điện ảnh, chương trình máy tính

Đây là quyền năng do chủ sở hữu quyền tác giả độc quyền thực hiện hoặc cho phép người khác thực hiện việc cho thuê để sử dụng có thời hạn Quyền cho thuê không áp dụng đối với chương trình máy tính, khi bản thân chương trình đó không phải là đối tượng chủ yếu để cho thuê như chương trình máy tính gắn với việc vận hành bình thường các loại phương tiện giao thông cũng như các máy móc, thiết bị kỹ thuật khác Cũng không áp dụng quyền cho thuê đối với các tác phẩm điện ảnh, khi việc cho thuê thương mại dẫn đến việc sao chép tràn lan, ảnh hưởng đến quyền độc quyền sao chép và khai thác giá trị kinh tế của tác phẩm

Với các quyền trên, chủ sở hữu hoặc đồng chủ sở hữu tự mình thực hiện hoặc cho phép người khác thực hiện trong trường hợp khi người khác thực hiện quyền họ có thể được hưởng tiền nhuận bút, thù lao, các lợi ích khác theo thỏa thuận

Chủ sở hữu quyền tác giả là tổ chức, cá nhân giao nhiệm vụ cho tác giả hoặc giao kết hợp đồng với tác giả, là người được chuyển giao quyền có các quyền tài sản và quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm trừ trường hợp có thoả thuận khác

Nếu không có thoả thuận khác, người làm công việc đạo diễn, biên kịch, biên đạo múa, quay phim, sáng tác âm nhạc, thiết kế mỹ thuật, thiết kế âm thanh, ánh sáng, mỹ thuật trường quay, mỹ thuật sân khấu, thiết kế đạo cụ, kỹ xảo và các công

việc khác có tính sáng tạo đối với tác phẩm điện ảnh, tác phẩm sân khấu có các quyền nhân thân trừ quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm Mặc dù pháp luật đã quy định cụ thể các quyền nhân thân và quyền tài sản

nhưng trong thực tế việc xâm phạm vẫn diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau

1.2.1.3 Các ngoại lệ và giới hạn quyền tác giả

Nhằm hài hòa hóa lợi ích của chủ thể quyền tác giả và lợi ích cộng đồng trong việc tiếp cận, sử dụng tác phẩm, pháp luật quyền tác giả quy định các ngoại lệ của độc quyền hay còn gọi là các hạn chế của quyền tác giả đối với một số hành vi sử dụng, khai thác quyền tác giả (còn gọi là “fair use”) Việc giới hạn thể hiện ở chỗ pháp luật quy định trong những trường hợp nhất định thì cá nhân, tổ chức khác có quyền sử dụng tác phẩm được công bố mà không xin phép, không phải trả tiền bản quyền (nhuận bút, thù lao) cho tác giả, chủ sở hữu tác phẩm, sử dụng tác phẩm được công bố không phải xin phép nhưng phải trả tiền nhuận bút, thù lao (Điều 25 và Điều 26, Luật Sở hữu trí tuệ) Tuy nhiên, việc sử dụng quyền này phải tuân theo những điều kiện và cách thức hợp lý do Luật Sở hữu trí tuệ và văn bản khác liên quan quy định

Thứ nhất, các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép,

trả tiền thù lao theo quy định tại Điều 25, Luật Sở hữu trí tuệ bao gồm:

- Sao chép tác phẩm: Tự sao chép nhằm mục đích nghiên cứu khoa học, giảng dạy của cá nhân hoặc sao chép để lưu trữ trong thư viện Việc sao chép này là sao chép không quá một bản và không áp dụng đối với tác phẩm kiến trúc, tác phẩm tạo hình và chương trình máy tính

Quy định này nhằm mục đích phổ biến tác phẩm đến công chúng thông qua hoạt động giảng dạy, nghiên cứu khoa học, sử dụng có hiệu quả các tài sản trí tuệ của nhân loại, song việc khai thác không nhằm mục đích thương mại (phi lợi nhuận)

Tuy nhiên trong thực tế, việc sao chép hiện nay vẫn diễn ra phổ biến Ví dụ như các Đài Phát thanh và Truyền hình các địa phương vẫn sử dụng việc sao chép

các tác phẩm, chương trình truyền hình phát trên sóng của VTV để tuyên truyền phục vụ nhiệm vụ chính trị chung cũng như mang tính chất giáo dục (các phim tài liệu mang tính lịch sử, kỷ niệm các sự kiện lịch sử hoặc các nhân vật lịch sử, danh nhân văn hóa, những nhân vật có đóng góp lớn cho đất nước, ngành, lĩnh vực,…); hoặc các chương trình khai thác từ các kênh của nước ngoài, biên dịch để sử dụng phục vụ phát sóng trên truyền hình địa phương (ví dụ như các chương trình khoa học cuộc sống, thế giới động vật, khám phá thế giới,…) Một số Đài địa phương đã từng bị VTV tuýt còi, thậm chí là các kênh truyền hình nước ngoài khởi kiện vi phạm bản quyền đối với việc sao chép chương trình phát sóng

- Trích dẫn hợp lý tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để bình luận hoặc minh họa trong tác phẩm của mình; trích dẫn tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để viết báo; dùng trong ấn phẩm định kỳ, trong chương trình phát thanh, truyền hình, phim tài liệu; trích dẫn để giảng dạy trong nhà trường mà không làm sai ý tác giả, không nhằm mục đích thương mại Việc trích dẫn tác phẩm phải thoả mãn hai điều kiện sau: (i) Phần trích dẫn chỉ nhằm mục đích giới thiệu, bình luận hoặc làm sáng tỏ vấn đề được đề cập trong tác phẩm của mình; (ii) Số lượng và thực chất của phần trích dẫn từ tác phẩm được sử dụng để trích dẫn không gây phương hại tới quyền tác giả đối với tác phẩm được sử dụng để trích dẫn; phù hợp với tính chất, đặc điểm của loại hình tác phẩm được sử dụng để trích dẫn

Trong “trích dẫn hợp lý” tác giả thể hiện ý kiến cá nhân của mình, còn trường hợp sưu tầm tác phẩm đã công bố của người khác để làm tuyển tập, hợp tuyển, sắp xếp theo một chủ đề nhất định có tính sáng tạo thì hoàn toàn không thể hiện ý kiến, quan điểm của tác giả Pháp luật công nhận và bảo hộ quyền tác giả đối với tuyển tập, hợp tuyển không làm ảnh hưởng đến tác phẩm gốc

Các trường hợp trích dẫn phải đảm bảo không trở thành phần chính của tác phẩm mới, phần trích dẫn chỉ giới hạn trong phạm vi giới thiệu, bình luận hoặc làm sáng tỏ vấn đề trong tác phẩm của mình và phải ghi rõ tên tác giả, nguồn gốc tác phẩm được trích dẫn

- Biểu diễn tác phẩm sân khấu, loại hình biểu diễn nghệ thuật khác trong các buổi sinh hoạt văn hoá, tuyên truyền cổ động không thu tiền dưới bất kỳ hình thức nào

- Ghi âm, ghi hình trực tiếp buổi biểu diễn để đưa tin thời sự hoặc để giảng dạy - Chụp ảnh, truyền hình tác phẩm tạo hình, kiến trúc, nhiếp ảnh, mỹ thuật ứng dụng được trưng bày tại nơi công cộng nhằm giới thiệu hình ảnh của tác phẩm đó

- Chuyển tác phẩm sang chữ nổi hoặc ngôn ngữ khác cho người khiếm thị - Nhập khẩu một bản sao tác phẩm của người khác để sử dụng riêng

Tuy nhiên, theo khoản 2, Điều 25, Luật Sở hữu trí tuệ, những ngoại lệ trong các trường hợp cụ thể nêu trên, phải đáp ứng 3 điều kiện sau: (i) không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm, (ii) không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả; (iii) phải thông tin về tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm Việc sử dụng tác phẩm như vậy không áp dụng với tác phẩm kiến trúc, tác phẩm tạo hình, chương trình máy tính

Thứ hai, những trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin

phép nhưng phải trả tiền nhuận bút, thù lao cho chủ sở hữu quyền tác giả Trường hợp tổ chức phát sóng sử dụng tác phẩm đã công bố để thực hiện chương trình phát sóng, tổ chức, cá nhân sử dụng tác phẩm phải theo quy định chặt chẽ, không làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm, không gây phương hại đến các quyền tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, phải thông tin về tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm Việc sử dụng như vậy không áp dụng đối với tác phẩm điện ảnh (Điều 26, Luật Sở hữu trí tuệ)

Xung quanh việc bản quyền âm nhạc trên sóng phát thanh và truyền hình, ngay từ năm 2008 đã có 371 nhạc sỹ và người được hưởng quyền lợi hợp pháp của các nhạc sỹ cùng ký vào đơn kiến nghị tới các cơ quan có thẩm quyền, kiến nghị xâm hại bản quyền Ở nước ta chưa thu tiền sử dụng các kênh thông thường của các

đài phát thanh và truyền hình (trừ truyền hình cáp) Cơ sở phát thanh và truyền hình đã sử dụng tác phẩm phải trả nhuận bút, thù lao cho tác giả

Tại các văn bản pháp luật đã có quy định rõ về quyền tác giả (trong đó có quyền của các nhạc sỹ), quyền của các tổ chức phát sóng (bao gồm các đài phát thanh - truyền hình) Trong lĩnh vực phát sóng, tại thời điểm năm 2008 đã có 41 Đài phát thanh, truyền hình ở trung ương và địa phương có thoả thuận trả tiền sử dụng tác phẩm của các nhạc sỹ thông qua Trung tâm bảo vệ quyền tác giả âm nhạc thuộc Hội Nhạc sĩ Việt Nam Đến năm 2018, đã có 64 Đài phát thanh, truyền hình ở trung ương và địa phương thực hiện việc này

1.2.1.4 Các đối tượng không thuộc phạm vi bảo hộ quyền tác giả

Đối tượng không được bảo hộ quyền tác giả là tin tức thời sự thuần tuý đưa tin, văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hành chính, văn bản khác thuộc lĩnh vực tư pháp và bản dịch chính thức của văn bản đó; quy trình, hệ thống, phương pháp hoạt động, khái niệm, nguyên lý, số liệu (Điều 15 Luật Sở hữu trí tuệ)

Đối với các tin tức thời sự chỉ thuần tuý việc đưa tin không được bảo hộ dưới dạng quyền tác giả Những tin tức thời sự cần được tuyên truyền đến công chúng nhanh nhất như các tin về dịch bệnh, bão, thảm họa, tai nạn giao thông nghiêm trọng Nếu những tin tức thời sự mà được bảo hộ dưới dạng quyền tác giả thì phải thông qua những thủ tục nhất định nên khó khăn cho việc tiếp cận và mất đi tính thời sự Tuy nhiên, nếu việc đưa tin thời sự có kèm theo những nhận định, bình luận của tác giả như phóng sự, sự kiện và bình luận đã thể hiện sự sáng tạo của tác giả thì được bảo hộ theo quy định của pháp luật:

Ví dụ:

- Trên sóng truyền hình: đưa tin lâm tặc đánh cán bộ kiểm lâm ở huyện A (tin tức thời sự thuần tuý)

- Cũng trên sóng truyền hình: đưa tin lâm tặc đánh cán bộ kiểm lâm ở huyện A, trong đó kèm theo bình luận, phỏng vấn, đưa hình ảnh video về nguyên nhân của tình trạng phá rừng, sự buông lỏng quản lý của chính quyền địa phương và những

kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền đã thể hiện ý kiến, quan điểm của tác giả (tin được bảo hộ quyền tác giả)

1.2.1.5 Nguyên tắc bảo hộ quyền tác giả a) Nguyên tắc bảo hộ đương nhiên

Theo quy định tại khoản 1, Điều 6, Luật Sở hữu trí tuệ, thì “quyền tác giả

phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt nội dung, chất lượng, hình thức, phương tiện, ngôn ngữ, đã công bố hay chưa công bố, đã đăng ký hay chưa đăng ký”

Trên bình diện quốc tế, nguyên tắc bảo hộ đương nhiên còn được hiểu là tại thời điểm một tác phẩm được công bố tại một quốc gia thành viên của Công ước Berne thì nó cũng được các quốc gia thành viên còn lại của Công ước Berne bảo hộ Nguyên tắc này thông qua nguyên tắc đối xử quốc gia do Công ước Berne quy định, là nguyên tắc đặt ra cho các quốc gia thành viên thực hiện bảo hộ tác phẩm có nguồn gốc từ các quốc gia thành viên khác tương tự như sự bảo hộ tác phẩm của công dân quốc gia mình Sự bảo hộ đó không kém thuận lợi, không thấp hơn sự bảo hộ đối với công dân thuộc quốc gia mình Nguyên tắc này đặt ra sự bình đẳng trong đối xử với công dân của các quốc gia thành viên Công ước Berne cũng quy định nguyên tắc bảo hộ đương nhiên là sự bảo hộ không lệ thuộc vào bất kỳ thủ tục, hình thức nào như là thủ tục đăng ký cấp giấy chứng nhận, việc nộp lưu chiểu, hoặc các thủ tục tương tự khác

Tuy nhiên, phạm vi bảo hộ phải tuân theo quy định của mỗi quốc gia thành viên Công ước Berne quy định các quốc gia thành viên việc bảo hộ để công dân và các pháp nhân được hưởng và thực thi các quyền được cấp theo Công ước là độc lập với những gì được hưởng tại nước xuất xứ của tác phẩm Ví dụ, Luật Sở hữu trí tuệ của Việt Nam quy định thời hạn bảo hộ quyền tài sản đối với tác phẩm và quyền công bố tác phẩm là suốt cuộc đời tác giả cộng với 50 năm sau khi tác giả chết, nhưng Luật Quyền tác giả của Hoa Kỳ quy định thời hạn bảo hộ quyền tài sản đối

với tác phẩm và quyền công bố tác phẩm là suốt cuộc đời tác giả cộng với 70 năm sau khi tác giả chết

b) Nguyên tắc “tính nguyên gốc của tác phẩm”

Nguyên tắc này được thể hiện, tác giả phải trực tiếp tự mình sáng tạo nên tác phẩm mà không sao chép từ tác phẩm/những tác phẩm khác (kể cả các tác phẩm của

cùng một tác giả) Trong thực tế có thể tồn tại hai bản gốc của hai tác phẩm độc lập

nhưng lại giống hệt nhau Như vậy, thuật ngữ “gốc” ở đây không tồn tại dưới dạng hữu hình mà lại tồn tại dưới dạng vô hình Khi xảy ra tranh chấp quyền tác giả trong trường hợp này người ta không truy tìm bản gốc của tác phẩm theo nghĩa vật chất (hữu hình), bởi vì thực tế đã tồn tại hai bản gốc nên không thể chứng minh được bản này là bản sao của bản kia, mà phải chứng minh tính nguyên gốc của tác phẩm - một yếu tố vô hình

c) Nguyên tắc bảo hộ hình thức thể hiện của ý tưởng

Nguyên tắc này được thể hiện, pháp luật quyền tác giả không bảo hộ ý tưởng mà chỉ bảo hộ hình thức thể hiện của ý tưởng, hay nói cách khác, pháp luật quyền tác giả không bảo hộ nội dung của tác phẩm Nguyên tắc này được thể hiện qua việc không công nhận người cung cấp tư liệu cho tác giả sáng tạo nên tác phẩm là tác giả của tác phẩm Nguyên tắc này dùng để giải quyết tranh chấp quyền tác giả, nhất là đối với các tác phẩm khoa học, người được phỏng vấn, cho ý kiến giải pháp về một vấn đề khoa học… không được coi là tác giả của công trình khoa học (tác phẩm khoa học) Mặt khác, nguyên tắc không bảo hộ nội dung tác phẩm còn có ý nghĩa khoa học, ý nghĩa kinh tế - xã hội Pháp luật quyền tác giả không cho phép tác giả, chủ sở hữu tác phẩm quyền ngăn cấm chủ thể khác làm theo nội dung tác phẩm

1.2.2 Khái niệm Chương trình phát sóng; Khái niệm Tổ chức phát sóng; Quyền và

nghĩa vụ của tổ chức phát sóng

1.2.2.1 Khái niệm Chương trình phát sóng:

Chương trình phát sóng được hiểu là chương trình phát thanh, chương trình truyền hình được phát sóng trên kênh phát thanh, kênh truyền hình của các tổ chức thực hiện việc phát sóng (tổ chức phát thanh, tổ chức truyền hình, phát tín hiệu vệ tinh)

Chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa được bảo hộ nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây (khoản 3, Điều 17, Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi bổ sung 2009, 2019): Chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa của Tổ chức phát sóng có quốc tịch Việt Nam; Chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa của Tổ chức phát sóng được bảo hộ theo điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên

1.2.2.2 Khái niệm Tổ chức phát sóng:

Tổ chức phát sóng theo nghĩa chung nhất là tổ chức thực hiện việc truyền âm thanh hoặc hình ảnh hoặc cả âm thanh và hình ảnh của tác phẩm, cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng đến công chúng bằng phương tiện vô tuyến hoặc hữu tuyến, bao gồm cả truyền qua vệ tinh để công chúng có thể tiếp nhận được Hiểu theo nghĩa chung này thì tổ chức phát sóng bao gồm: Tổ chức khởi xướng và thực hiện tiếp phát sóng, tổ chức tái phát sóng, tổ chức tiếp sóng Trong đó, tổ chức phát sóng được coi là chủ thể quyền liên quan là các tổ chức khởi xướng và thực hiện việc phát sóng bao gồm các tổ chức phát thanh, tổ chức truyền hình, phát tín hiệu vệ tinh

Khoản 3 Điều 44 Luật sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi bổ sung 2009) quy định: Tổ chức phát sóng là chủ sở hữu đối với chương trình phát sóng của mình, trừ trường hợp có thỏa thuận khác với bên liên quan Như vậy vẫn có thể tồn tại khả năng tổ chức phát sóng và chủ sở hữu đối với chương trình phát sóng là hai chủ thể riêng biệt

Điều 33 Nghị định 22/2018/NĐ-CP quy định:

- Chủ sở hữu chương trình phát sóng theo quy định tại khoản 3 Điều 44 của Luật sở hữu trí tuệ là tổ chức phát sóng đầu tư tài chính và cơ sở vật chất - kỹ thuật của mình để phát sóng, trừ trường hợp có thỏa thuận khác

- Khi sử dụng các tác phẩm, bản ghi âm, ghi hình để sản xuất chương trình phát sóng, tổ chức phát sóng phải thực hiện nghĩa vụ với chủ sở hữu quyền tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan theo quy định pháp luật

- Tổ chức, cá nhân sử dụng chương trình phát sóng của tổ chức phát sóng khác theo quy định tại điểm a và điểm b khoản 1 Điều 31 của Luật sở hữu trí tuệ để tái phát sóng hoặc truyền trên mạng viễn thông, thông tin điện tử hoặc bất kỳ phương tiện kỹ thuật nào thực hiện theo thỏa thuận và các quy định pháp luật liên quan Việc sửa đổi, cắt xén, bổ sung chương trình phát sóng của tổ chức phát sóng khác để tái phát sóng hoặc truyền trên mạng viễn thông, thông tin điện tử hoặc bất kỳ phương tiện kỹ thuật nào khác phải có sự thỏa thuận với chủ sở hữu chương trình phát sóng

1.2.2.3 Quyền và nghĩa vụ của tổ chức phát sóng:

Với tư cách là chủ sở hữu của chương trình phát sóng do mình khởi xướng và thực hiện, tổ chức phát sóng được hưởng các quyền đối với chương trình phát sóng do mình xây dựng nên Theo Điều 33, Luật Sở hữu trí tuệ thì tổ chức phát sóng có các quyền sau đây:

+ Độc quyền thực hiện hoặc cho phép người khác thực hiện phát sóng, tái

Hoạt động của các tổ chức này là việc sử dụng, tác phẩm, chương trình biểu diễn của người khác để truyền tải đến công chúng nên khi sử dụng tác phẩm, chương trình biểu diễn để phát sóng, các tổ chức này phải đảm bảo các quyền lợi nhân thân cũng như lợi ích vật chất cho tác giả, chủ sở hữu tác phẩm hoặc của người biểu diễn và chủ sở hữu quyền liên quan đối với cuộc biểu diễn Vì vậy, tổ chức phát sóng có các nghĩa vụ sau đây:

(.) Phải xin phép và trả nhuận bút cho tác giả hoặc chủ sở hữu tác phẩm nếu sử dụng tác phẩm chưa công bố để thực hiện chương trình phát sóng Thông qua hợp đồng sử dụng tác phẩm, các bên thỏa thuận về nhuận bút Nếu sử dụng tác phẩm đã công bố để thực hiện chương trình phát sóng thì tổ chức này không phải xin phép tác giả hay chủ sở hữu tác phẩm nhưng phải trả thù lao, nêu tên tác giả và phải đảm bảo sự toàn vẹn nội dung của tác phẩm

(.) Nếu sử dụng bản ghi âm, ghi hình đã được công bố nhằm mục đích thương mại để thực hiện chương trình phát sóng có tài trợ, quảng cáo hoặc thu tiền dưới bất kỳ hình thức nào thì tổ chức phát sóng phải trả thù lao cho chủ sở hữu quyền liên quan đối với bản ghi âm, ghi hình đó

(.) Nếu thực hiện chương trình phát sóng trực tiếp cuộc biểu diễn với mục đích thương mại thì tổ chức phát sóng phải xin phép chủ sở hữu quyền liên quan đối với cuộc biểu diễn trừ trường hợp cuộc biểu diễn được thực hiện với mục đích để phát sóng, tổ chức phát sóng phải nêu tên người biểu diễn, trả thù lao cho chủ sở hữu quyền liên quan đối với cuộc biểu diễn và phải bảo đảm sự toàn vẹn hình tượng biểu diễn Nếu sử dụng tác phẩm cải biên, chuyển thể để thực hiện chương trình phát thanh, truyền hình, ngoài nghĩa vụ nêu tên tác giả của tác phẩm, đảm bảo tính toàn vẹn nội dung tác phẩm, trả nhuận bút cho tác giả của tác phẩm cải biên, chuyển thể thì tổ chức này còn phải trả thù lao cho tác giả của tác phẩm gốc.

1.2.3 Đặc trưng đối với quyền tác giả, quyền liên quan đối với tác phẩm, chương trình truyền hình:

Thứ nhất, về chủ thể quyền tác giả của tác phẩm báo chí, chương trình truyền hình

- Tác giả:

Hiện nay, việc coi pháp nhân có thể là tác giả hay không, không những có giá trị về mặt lý luận mà nó còn là cơ sở trong việc giải quyết các tranh chấp về quyền tác giả, quyền liên quan trong thực tế thực thi quyền tác giả, quyền liên quan, nhất là đối với các tác phẩm được hình thành thông qua giao kết hợp đồng

Công ước Berne không quy định pháp nhân có thể là tác giả hay không mà

dành quyền cho các quốc gia: “Luật pháp quốc gia nơi sự bảo hộ được áp dụng có

thẩm quyền quy định những ai là người hưởng quyền tác giả đối với các tác phẩm điện ảnh” (Điều 14.b.2.a) Như vậy, có thể nói Công ước Berne cho phép các quốc

gia có thể coi pháp nhân là tác giả, nghĩa là đối với các Đài phát thanh - truyền hình được coi là pháp nhân có quyền tác giả Và thực tế thì, Điều 201(b) Luật Quyền tác giả của Hoa Kỳ quy định, pháp nhân có thể là tác giả trong trường hợp tác phẩm được hình thành thông qua hợp đồng giao kết nếu không có thỏa thuận khác Điều 5 Luật Quyền tác giả của Anh quy định, quyền tác giả được tự động phát sinh kể từ thời điểm cá nhân hay pháp nhân sáng tạo nên tác phẩm Khi coi pháp nhân có thể là tác giả, pháp luật quyền tác giả các quốc gia này đã nhấn mạnh đến bảo hộ yếu tố kinh tế của tác phẩm, mà ít quan tâm đến quyền tinh thần của tác giả (với nghĩa người trực tiếp sáng tạo nên tác phẩm) đối với tác phẩm Ngược lại với quan điểm trên, pháp luật của một số quốc gia lại nhấn mạnh đến quyền tinh thần hay quyền nhân thân của tác giả, điển hình trong số này là pháp luật của Pháp về quyền tác giả Trường phái này không coi pháp nhân là tác giả mà chỉ coi cá nhân mới là tác giả Do tác phẩm phải mang “dấu ấn” cá nhân, điểm tạo nên sự khác biệt của cá nhân này với cá nhân khác, đặc biệt “dấu ấn” của mỗi cá nhân có thể thể hiện khác nhau trong những tác phẩm khác nhau và như vậy cũng tạo nên sự khác biệt giữa tác

phẩm này với tác phẩm khác (kể cả các tác phẩm của cùng một tác giả) “Dấu ấn” này tồn tại vĩnh viễn, nó thuộc nhóm quyền nhân thân của mỗi cá nhân Pháp luật quyền tác giả trong trường hợp chỉ coi cá nhân mới là tác giả quy định thời hạn bảo hộ quyền nhân thân là vĩnh viễn

Pháp luật về quyền tác giả hiện hành của Việt Nam quy định chỉ có cá nhân mới có thể là tác giả Điều 6, Nghị định số 22/2018/NĐ-CP đã chỉ rõ:

“1 Tác giả là người trực tiếp sáng tạo ra một phần hoặc toàn bộ tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học

2 Đồng tác giả là những tác giả cùng trực tiếp sáng tạo ra một phần hoặc toàn bộ tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học

3 Người hỗ trợ, góp ý kiến hoặc cung cấp tư liệu cho người khác sáng tạo ra tác phẩm không được công nhận là tác giả hoặc đồng tác giả.”

Hệ quả pháp lý của quy định này được thể hiện: Quyền đặt tên cho tác phẩm, quyền đứng tên đối với tác phẩm, quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm là không thể chuyển giao và tồn tại vĩnh viễn Tác giả chỉ có thể từ chối tư cách là chủ sở hữu tác phẩm mà không thể hủy bỏ tác phẩm khi tác phẩm đã được công bố, nói một cách chính xác: Tác giả không thể hủy bỏ quyền nhân thân (không thể chuyển giao) của mình đối với tác phẩm khi nó đã được công bố, ngay cả trong trường hợp bản gốc của tác phẩm (bản định hình lần đầu của tác phẩm) không còn tồn tại

Pháp luật Việt Nam về sở hữu trí tuệ cũng không định nghĩa thuật ngữ “đồng tác giả” mà mặc nhiên quan niệm trong trường hợp có từ hai tác giả trở lên cùng sáng tạo nên một tác phẩm thì họ là các đồng tác giả của tác phẩm đó Quan niệm này chỉ điều chỉnh được mối quan hệ về quyền tài sản đối với tác phẩm giữa các đồng tác giả đối với trường hợp:

+ Tác phẩm được coi là đồng sở hữu chung duy nhất;

+ Tác phẩm được coi là đồng sở hữu chung theo phần, trường hợp này được điều chỉnh bởi khoản 2 Điều 38 Luật Sở hữu trí tuệ: các đồng tác giả sáng tạo ra tác phẩm, nếu có phần riêng biệt có thể tách ra sử dụng độc lập mà không làm phương

hại đến phần của các đồng tác giả khác thì có các quyền nhân thân và quyền tài sản đối với phần riêng biệt đó

Tham khảo quy định về tác phẩm đồng tác giả trong Luật Quyền tác giả của

Hoa Kỳ: “Tác phẩm đồng tác giả là tác phẩm được sáng tạo bởi hai hoặc nhiều tác

giả với chủ ý là sự đóng góp của họ được kết hợp thành các phần không thể tách rời và phụ thuộc lẫn nhau trong một tổng thể hoàn chỉnh”, trong đó nhất thiết các đồng

tác giả phải chủ ý cùng sáng tạo nên một tác phẩm chung - Đồng tác giả:

Theo quy định tại Điều 6, Nghị định 22/2018/NĐ-CP về hướng dẫn Luật sở hữu trí tuệ năm 2005 và Luật sở hữu trí tuệ sửa đổi năm 2009 về quyền tác giả, quyền liên quan có hiệu lực thi hành từ ngày 10/04/2018 thì khái niệm tác giả, đồng tác giả được quy định cụ thể như sau:

- Tác giả là người trực tiếp sáng tạo ra một phần hoặc toàn bộ tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học

- Đồng tác giả là những tác giả cùng trực tiếp sáng tạo ra một phần hoặc toàn bộ tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học

- Người hỗ trợ, góp ý kiến hoặc cung cấp tư liệu cho người khác sáng tạo ra tác phẩm không được công nhận là tác giả hoặc đồng tác giả

Các đồng tác giả sử dụng thời gian, tài chính, cơ sở vật chất - kỹ thuật của mình để cùng sáng tạo ra tác phẩm có chung các quyền quy định tại Điều 19 và Điều 20 của Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi bổ sung năm 2009, 2019 đối với tác phẩm đó

Các đồng tác giả sáng tạo ra tác phẩm quy định tại khoản 1, Điều 38 Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi, bổ sung năm 2009, 2019, nếu có phần riêng biệt có thể tách ra sử dụng độc lập mà không làm phương hại đến phần của các đồng tác giả khác thì có các quyền quy định tại Điều 19 và Điều 20 của Luật này đối với phần riêng biệt đó

Các đồng tác giả cùng đầu tư lao động, tài chính và các điều kiện vật chất để sáng tạo tác phẩm là chủ sở hữu chung đối với tác phẩm và được hưởng quyền tài sản theo quy định của pháp luật Các đồng tác giả độc quyền thực hiện hoặc cho phép người khác thực hiện các quyền tài sản theo quy định của pháp luật Cá nhân, tổ chức khi khai thác, sử dụng một, một số hoặc toàn bộ các quyền tài sản này phải xin phép và trả tiền nhuận bút, thù lao và các quyền lợi vật chất khác cho các đồng tác giả

Nếu tác phẩm được hình thành theo nhiệm vụ hoặc theo hợp đồng thì các đồng tác giả không có quyền tài sản

Quyền nhân thân và quyền tài sản đối với tác phẩm giữa các đồng tác giả được điều chỉnh trong các trường hợp sau:

+ Tác phẩm được coi là đồng sở hữu chung duy nhất: Các phần riêng biệt do từng tác giả sáng tạo là không thể tách rời, hoặc việc sử dụng độc lập từng phần riêng biệt làm phương hại đến quyền lợi của các tác giả khác Nếu tác phẩm là đồng sở hữu và không có thỏa thuận khác thì việc sử dụng, định đoạt tác phẩm phải được sự thỏa thuận của tất cả các đồng sở hữu trường hợp có đồng sở hữu chết thì phải được sự thỏa thuận của những người thừa kế hợp pháp

+ Tác phẩm được coi là sở hữu chung từng phần: Các đồng tác giả sáng tạo ra tác phẩm nếu có phần riêng biệt có thể tách ra sử dụng độc lập mà không làm phương hại đến phần của các đồng tác giả khác thì có các quyền tài sản và quyền nhân thân đối với phần riêng biệt đó

Thời hạn bảo hộ chung được áp dụng đối với trường hợp đồng tác giả thì thời hạn bảo hộ chấm dứt vào năm thứ năm mươi sau năm đồng tác giả cuối cùng chết

Đối với tác phẩm, chương trình truyền hình, đặc trưng riêng là các thành viên gồm: phóng viên, biên tập viên, đạo diễn, quay phim, kỹ thuật hình ảnh, âm thanh, ánh sáng,… tạo thành e-kip truyền hình trong sáng tạo tác phẩm Đây được coi là hoạt động đồng sáng tạo Những người đồng tham gia sáng tạo ra tác phẩm báo chí được coi là đồng tác giả Vai trò của từng thành viên trong e-kip tham gia vào quá